- μεταφυσική
- Φιλοσοφικός κλάδος, ο οποίος ασχολείται με υπεραισθητικές πραγματικότητες, προσεγγίζοντας τον υλικό κόσμο μέσα από το πρίσμα του πνεύματος. Η προέλευση του όρου μ. είναι περίεργη, γιατί προέρχεται από την τοποθέτηση των έργων του Αριστοτέλη που επιμελήθηκε ο Ανδρόνικος ο Ρόδιος, σύμφωνα με την οποία οι πραγματείες που αναφέρονται στα δεδομένα και στους νόμους της φύσης (τα φυσικά) προηγούνται των πραγματειών που αφορούν τα γενικότερα προβλήματα της φιλοσοφίας (μετά τα φυσικά).
Από εδώ προέρχεται η ερμηνεία της μ. ως επιστήμης εκείνου που είναι πέρα από την εμπειρία, η οποία στην πραγματικότητα προσδιορίζει μόνο την πρώτη ιστορική μορφή της μ., δηλαδή τη θεολογική. Παράλληλα με τη θεολογική μ. αναπτύχθηκε και μια οντολογική μ., που μελετά τους θεμελιακούς χαρακτήρες της ύπαρξης, καθώς και μια γνωσιολογική μ., που ανάγεται στον Καντ, ως επιστήμη των καθαρών εννοιών.
Στη νεότερη φιλοσοφία ο όρος μ. έχασε τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά αναγκαιότητας και προτεραιότητας, εξακολουθεί όμως να ισχύει για το πρόβλημα των σημασιών της ύπαρξης στις επιμέρους επιστήμες, ειδικά για το πρόβλημα των σχέσεων μεταξύ των διάφορων θεωριών και των συνακολούθων σημείων συνάντησης.
μ. ζωγραφική. Ζωγραφικό ρεύμα που αναπτύχθηκε στην Ιταλία τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, αντίθετο προς τον φουτουρισμό και τα άλλα πρωτοποριακά κινήματα. Η μ.ζ. απέβλεπε στην επαναφορά των κλασικών και παραδοσιακών αξιών της τέχνης και βασικό ιδανικό της ήταν να συλλάβει και να εκφράσει τη φαντασμική έννοια των πραγμάτων, την ενότητα πεπερασμένου και απείρου.
Αρχηγός και κύριος πρωταγωνιστής του κινήματος ήταν ο Τζόρτζιο Ντε Κίρικο, που είχε ήδη ζωγραφίσει στο Παρίσι, λίγο πριν από τον A’Παγκόσμιο πόλεμο, πίνακες (Νοσταλγία του απείρου, Ερωτικό τραγούδι) στους οποίους η απρόβλεπτη προσέγγιση μορφών και αντικειμένων δημιουργούσε μια αίσθηση μυστηρίου και την ψευδαίσθηση μιας διαφορετικής πραγματικότητας, γεμάτης από πιθανά νοήματα. Στη διάρκεια των χρόνων του πολέμου φιλοτέχνησε τα γνωστότερα και πιο αντιπροσωπευτικά μεταφυσικά έργα του, όπως τα Οι ανησυχαστικές Μούσες (1916), Ο Τροβαδούρος, Έκτωρ και Ανδρομάχη (1917). Ο Αλμπέρτο Σαβίνιο (ψευδώνυμο του Αντρέα Ντε Κίρικο) υπήρξε ο μαχητικότερος και συνεπέστερος θεωρητικός του κινήματος.
Το 1917 το μεταφυσικό στοιχείο παρουσιάστηκε και στην τέχνη του Κάρλο Καρά (Μοναξιά, Μητέρα και γιος, Ερμαφρόδιτο Είδωλο) ο οποίος αντιμετώπισε με σκεπτικισμό τον φιλοσοφικό προβληματισμό, που απέπνεαν τα κείμενα του Σαβίνιο και οι πίνακες του Ντε Κίρικο. Ο Καρά αρνιόταν με κάθε τρόπο να αποδεχθεί ένα από τα ουσιαστικά στοιχεία της έκφρασής τους, το όραμα της πραγματικότητας από μια σκοπιά λεπτής ειρωνείας, το οποίο μάλιστα χαρακτήρισε εκδήλωση διαλυτικού πεσιμισμού. Κατά τρόπο ανάλογο, δηλαδή με την έννοια της έκφρασης του υπονοούμενου, προσχώρησαν στο κίνημα ο Τζόρτζιο Μοράντι και ο Φιλίπο Ντε Πίζις.
μ. σχολή. Όρος που καθιέρωσε ο Τζον Ντράιντεν, για να χαρακτηρίσει μια ομάδα Άγγλων ποιητών του 17ου αι., οι οποίοι, ακολουθώντας τη συνήθεια του Τζον Ντον, εκφράστηκαν με μεταφορές και εικόνες, συχνά δυσνόητες και περίπλοκες. Δεν επρόκειτο για μια αυθεντική ποιητική σχολή, αλλά μάλλον για μια εκφραστική τάση, που συνέπεσε με την εμφάνιση μιας μυστικιστικής έμπνευσης στην αγγλοσαξονική ποίηση. Δύο από τους σημαντικότερους ποιητές της ομάδας, ο Τζορτζ Χέρμπερτ και ο Ρίτσαρντ Κράσοου, συνδέθηκαν με τον πειραματισμό που εξέφρασε στο έργο του ο Νίκολας Φεράρ, όπου ήταν έντονα τα στοιχεία ενός αγγλικού Πορ-Ρουαγιάλ (ονομαστό γυναικείο αβαείο Κιστερκιανών μοναχών, επίκεντρο του γιανσενισμού και της πνευματικής δραστηριότητας στη Γαλλία του 17ου αι.). Στον μεταφυσικό τρόπο έκφρασης ανήκουν και τα έργα του Χένρι Βον και του Τόμας Τράερν. Οι ποιητές της μ.σ., μολονότι αποδοκιμάστηκαν από τον Τζόνσον και υποσκελίστηκαν από τον ρομαντισμό, κατάφεραν να αναθερμάνουν το ενδιαφέρον στην κριτική του 20ού αι.
«Ο μεθυσμένος ευπατρίδης», έργο μεταφυσικής ζωγραφικής του Κάρλο Καρά, ο οποίος ακολούθησε τη μεταφυσική τάση, όχι όμως τόσο απόλυτα και τον φιλοσοφικό προβληματισμό της (Συλλογή Ντε Άντζελι, Μιλάνο).
«Οι ανησυχαστικές μούσες», πίνακας μεταφυσικής ζωγραφικής του Ιταλού ζωγράφου Τζόρτζιο ντε Κίρικο, εισηγητή του μεταφυσικού κινήματος στην ευρωπαϊκή ζωγραφική (Συλλογή Ματιόλι, Μιλάνο).
* * *η1. (φιλοσ.) α) κλάδος τής φιλοσοφίας που ασχολείται με την κριτική έρευνα βασικών φιλοσοφικών υποθέσεων και επιχειρεί να προσδιορίσει ό,τι υπάρχει στον βαθμό που υπάρχειβ) (κατά τη μαρξιστική αντίληψη) γενική γνωστική μέθοδος, αντίθετη με τη διαλεκτική και βασισμένη σε μια απλουστευτική αντίληψη τής ανάπτυξης και τής εξέλιξης, μέθοδος η οποία αγνοεί ή υποτιμά την ιδέα τής αυτο-κίνησης και αυτο-ανάπτυξης3. γενική και αφηρημένη θεωρία («η μεταφυσική τής γλώσσας»)4. μτφ. καθετί το δυσνόητο και αφηρημένο.[ΕΤΥΜΟΛ. Ουσιαστικοποιημένος τ. τού θηλ. τού επιθ. μεταφυσικός*. Η λ. μαρτυρείται από το 1766 στον Ευγ. Βούλγαρι. Πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι η λ. είναι αντιδάνεια (πρβλ. αγγλ. metaphysics)].
Dictionary of Greek. 2013.